متن خواجه عبدالله انصاری:
وَ هُوَ شَرِیعَتٌ مِن شَرائِعِ الرِّیاضَه.
شرح متـــــن:
«شریعة من شرایع الریاضه» یعنی این منزل یک راه از راه های منزل ریاضت است که در آن تمرینی برای نفس انسان است تا دائماً قلب سالک متوجه پروردگار گردد.
ممکن است سؤالی در ذهن مخاطب، ایجاد شود و آن اینکه جایگاه و رتبه منزل ریاضت، شانزده منزل، قبل از منزل تهذیب است پس چگونه ممکن است با آن تناسب و ارتباط، داشته باشد؟
خواجه در مقدمه کتاب منازل السائرین به نقل از جُنَید آورده است: وقتی عبد و سالک، منازل سلوک را یکی پس از دیگری طی می کند نمی تواند خود را ابتدائاً و درجا، لیسیده از آن منزل، عبور دهد بلکه ممکن است برخی ظرائف و جزئیات، مورد غفلت واقع گیرد که اصلاح آن، بعد از عبور عارف، از آن منزل است زیرا به سبب اشرافیتی که بر منازل قبلی پیدا می کند می تواند به ارزیابی دقیق تر منازل طی شده پیشین بپردازد و احیاناً نواقص و جامانده های آن منازل را اصلاح نماید.
وَ قَد قَالَ الجُنَیدُ: «قَد یَنقَلُ العَبدُ مِن حَالٍ إلى حالٍ أرفع منها، وَ قَد بَقِیَ عَلَیهِ مِنَ التی نَقَلَ عَنها بقیّة، فیشرف علیها من الحالة الثانیة فیصلحها»[1].
خواجه عبدالله انصاری پس از نقل این عبارات جنید، می افزاید: "وَ عِندِی أنّ العَبدَ لا یَصِحّ لَهُ مَقامٌ، حَتّى یَرتَفِعَ عَنهُ، ثُمّ یشرفَ عَلیهِ، فَیَصِحَّهُ"[2]؛ یعنی اگر جنید این نظریه را با تردید بیان کرده است ولی من قاطعانه بیان می دارم که عبد و سالک، هرگز نمی تواند یک مقام را به کامل، بپیماید مگر آنکه از آن مقام به مقام و منزل بالاتر، گذر کرده باشد تا در سایه اشرافیتی که برایش ایجاد می شود بتواند به اصلاح نواقص آن منزل برآید.
ملّا عبدالرزاق قاسان نیز پس از شرح این جملات می افزاید:
وَ لَعُمرِی أنَّ الحَقَّ مَا عَلَیهِ المُصَنّف رَحِمَهُ اللهُ،[3] می فرماید: به جانم قسم، حق همان است که خواجه فرمود، زیرا هر مقامی، فروع و ظرافت هایی دارد که تا سالک، از آن گذر نکند از آن مُطلعِ نمی گردد.
نتیجه اینکه کسی که نتواند از منزل تهذیب، به درستی گذر کند معنایش این است که در واقع، گذر او از منازل ریاضات که شانزده منزل قبل از منزل تهذیب است ناتمام مانده است و همچنین نشانه مردودی از منازل بدایات است.
10/10/1391 _ مسعود رضانژاد فهادان
